Jan Kozak (chemik)

---

Życiorys

Jan Kozak, chemik o bogatej biografii, był synem Józefa i Joanny z Matuszewskich. Jego edukacja rozpoczęła się w C. K. Gimnazjum w Jaśle, gdzie w 1898 roku zdał egzamin dojrzałości. Następnie studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które zakończył w 1902 roku. Równocześnie wyspecjalizował się w dziedzinie chemii, ukończając studia na Politechnice Lwowskiej.

W 1903 roku rozpoczął swoją karierę jako nauczyciel chemii w Gimnazjum św. Anny, a zaledwie rok później podjął pracę w Szkole Realnej w Krośnie, którą kontynuował do 1911 roku. Podczas tego okresu nie zapomniał o swoich ambicjach naukowych, co zaowocowało uzyskaniem tytułu doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1906 roku.

W latach 1911-1924 Kozak był związany z Krakowską Szkołą Realną. W 1922 roku, jego umiejętności i wiedza zostały dostrzegane na Uniwersytecie Jagiellońskim, co zaowocowało mianowaniem go zastępcą profesora chemii ogólnej. Dwa lata później uzyskał habilitację, a w 1924 roku został profesorem nadzwyczajnym chemii ogólnej na Wydziale Rolniczym UJ. Od 1925 roku kierował Katedrą i Zakładem Chemii Ogólnej na tym wydziale aż do 1939 roku, kiedy to nastały mniej sprzyjające czasy.

W 1938 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W 1926 roku jego prace naukowe znalazły uznanie, co zaowocowało publikacją książki „Ćwiczenia z zakresu chemji ogólnej” przez Polską Akademię Umiejętności. Kozak był również aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego.

Niestety, niebawem jego życie i kariera zostały przerwane dramatycznym wydarzeniem. 6 listopada 1939 roku w wyniku akcji Sonderaktion Krakau, razem z innymi profesorami, został aresztowany przez gestapo. W sali 66 im. Mikołaja Kopernika (teraz znanej jako sala 56 im. Józefa Szujskiego) Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego aresztowano 142 profesorów UJ, którzy stawili się na wykład SS-Obersturmbannführera Bruno Müllera, dotyczący „Stosunku Rzeszy Niemieckiej i narodowego socjalizmu do nauki i uniwersytetów”.

Wraz z innymi profesorami, Kozak został przewieziony do koszar przy ul. Mazowieckiej w Krakowie, a z czasem do więzienia we Wrocławiu, by finalnie trafić do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. W dniu 8 lutego 1940 roku z dużym szczęściem udało mu się odzyskać wolność i powrócić do Krakowa, jednak tragiczne doświadczenia obozowe znacząco wpłynęły na jego zdrowie. Zmarł 11 lutego 1941 roku, pozostawiając za sobą nie tylko osiągnięcia naukowe, ale i niezatarte ślady w pamięci tych, którzy go znali.

Badania naukowe

W roku 1902 Jan Kozak, wspólnie z Ludwikiem Brunerem, zaprezentował innowacyjną publikację dotyczącą elektrochemii rozpuszczalników niewodnych, skupiając się na nitrometanie oraz chloropikrynie. W pracy tej badacze przedstawili wstępne wyniki dotyczące przewodnictwa elektrycznego nitrometanu, jak również trichloronitrometanu, czyli chloropikryny. Nitrometan został wybrany do badań ze względu na jego znaczną wartość stałej dielektrycznej (D), która, według danych opublikowanych w ich pracy, wynosiła 36,4. W oparciu o teorię Nernsta, badacze przypuszczali, że nitrometan miałby sprzyjać procesowi jonizacji rozpuszczanych substancji. W wyniku tych badań Bruner oraz Kozak oszacowali przewodnictwo właściwe obu tych związków chemicznych.

Kozak kontynuował swoje badania nad zdolnością jonizacyjną nitrometanu w kooperacji z Grzegorzem Mariaszem. W trakcie ich przeszłych eksperymentów zajęli się badaniem przewodnictwa elektrycznego kwasu tribromooctowego, oraz związków takich jak SbCl3 (chlorek antymonawy), SbBr3 (bromek antymonawy) oraz HgCl2 (chlorek rtęciowy).

Warto również zaznaczyć, że Jan Kozak prowadził badania nad fotobromowaniem toluenu, które wykazały, że niebieskie światło znacząco zwiększa tempo reakcji bromowania w porównaniu do innych rodzajów światła.

Życie prywatne

Jan Kozak prowadził życie rodzinne, które było dla niego bardzo istotne. Był mężem Jadwigi Dąbrowskiej, z którą wspólnie wychowywał swoje dzieci. Para doczekała się dwóch córek, Ewy Kumorkiewiczowej oraz Zofii Sidorowiczowej, a także syna Mariana.

Wybrane prace naukowe

Jan Kozak, znany chemik, ma na swoim koncie szereg istotnych publikacji, które znacząco wpłynęły na rozwój badań w dziedzinie chemii. Oto najważniejsze z jego prac naukowych:

• Nitrometan i chloropikryna jako rozpuszczalniki (z L. Brunerem), 1902,
• O najnowszych badaniach nad wpływem światła na niektóre związki organicznej, 1903,
• Nach den Versuchen der HHrn. (z G. Mariaszem), 1903,
• O trójfenylometylu, 1903,
• Ueber einige Derivate terti&rer Ortho und Parabutyltoluole, 1906,
• Historia syst. period, pierwiastków chemicznych, 1907,
• Ueber die Wirkung des Kaliumhydroxyds auf das Acetyl-ps-Isatin-Dioxim, 1909,
• Zur Kenntnis der Photokatalyse. I. Die Lichtreaktion in Gemischen: Uransalz Oxalsäure (z L. Brunerem), 1911,
• Fotokinetyka bromowania, cz. 2 — Przebieg reakcji bromowania dwuchlorku acetylenu pod wpł. światła oraz cz. 3 — O widmowym rozdziale prędkości bromowania toluolu, 1921,
• Kwestia torfowa a poprawa współczesnej sytuacji gospodarki w Polsce, 1932,
• Photokinetik der Bromsubstitutionsreaktion. Der Verlauf der Bromierung des Naphtalins unter dem Einfluss des Lichtes (z F. Pazdórem), 1934,
• Der Verlauf der Bromierung von Naphtalinalkylderivaten unter dem Einfluss des Lichtes, 1934.

---

Oceń: Jan Kozak (chemik)

---