Mosze Altbauer

---

Życiorys

Mosze Altbauer był synem Barucha, kupca-rzemieślnika, oraz Idy Pechtold. Jego edukacja rozpoczęła się w chederze oraz szkole ludowej. Następnie kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Przemyślu, gdzie w 1922 roku zdał egzamin maturalny. Po maturze, od 1922 do 1927 roku, studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie filologię polską i ruską, korzystając z nauk takich osobowości jak Tadeusz Lehr-Spławiński, J. Janów, S. Vrtel-Wierczyński i J. Kleiner. Pierwsze kroki w pracy nauczycielskiej stawiał w Koedukacyjnym Gimnazjum Żydowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej i Średniej w Przemyślu.

W roku 1928 przeniósł się do Tarnobrzega, gdzie uczył w Państwowym Gimnazjum, a dwa lata później podjął pracę w Wilnie, w Prywatnym Koedukacyjnym Gimnazjum E. Dzięcielskiej. W Wilnie, w mieście z dużą społecznością żydowską, Altbauer doświadczył antysemityzmu, co wpłynęło na jego postawy syjonistyczne. W 1928 roku zadebiutował jako autor, publikując pierwszy artykuł naukowy zatytułowany Une glose slave de Raschi: s’nir, w czasopiśmie Revue des Études Slaves.

W roku akademickim 1930/1931 został lektorem języka ukraińskiego w Wyższej Szkole Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie. W trakcie lat 1929 – 1930 zdał egzaminy, które umożliwiły mu uzyskanie pełnych uprawnień nauczycielskich. Jako nauczyciel w szkołach średnich kontynuował swoją podróż naukową, a gdy jego mentor, prof. Lehr-Spławiński, objął katedrę filologii słowiańskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, Altbauer podjął decyzję o podążeniu za nim. Tam napisał i obronił swoją dysertację „O polszczyźnie Żydów”, co przyniosło mu w 1932 roku tytuł doktora filozofii.

Początkowo jego badania koncentrowały się na wzajemnych wpływach polsko-żydowskich w sferze językowej. Dzięki pracy w szkole miał unikalną okazję do obserwacji i analizy polszczyzny młodzieży żydowskiej, która często była zdeformowana przez warunki gettowe. Zebrane przez niego spostrzeżenia oraz przemyślenia posłużyły do stworzenia rozprawy pt. O błędach ortograficznych i gramatycznych w zadaniach polskich Żydów przemyskich, opublikowanej w 1929 roku. Inne, mniejsze prace Altbauera dotyczyły etymologii wyrazów takich jak: Bałaguła, belfer, cymes, kapcan, łapserdak, ślamazarny czy wyrazu sitwa. Był on również autorem pierwszych studiów dotyczących środowiskowej polszczyzny żydowskiej w okresie międzywojennym, których wyniki znalazły się w ogólnopolskich czasopismach naukowych.

W roku 1935 z powodów ideowych zrezygnował z pracy w wileńskim gimnazjum, podejmując decyzję o emigracji do Palestyny, gdzie pragnął aktywnie wspierać budowę przyszłego państwa żydowskiego. Napotkał liczne trudności, ponieważ Palestyna była wówczas terytorium mandatowym Wielkiej Brytanii, która ograniczała napływ żydowskich emigrantów, niechętnie wydając pozwolenia na wjazd. Udało mu się jednak dotrzeć do Palestyny jako członek wileńskiego klubu piłki nożnej Makkabi (S. Urbańczyk), a według relacji W. Wierzbieńca, dzięki przynależności do grupy wioślarzy, uczestniczących w zawodach.

Nie wrócił już do Polski i pozostał w Palestynie nielegalnie. Po zaprzestaniu oficjalnej działalności naukowej, w 1936 roku podjął pracę w różnych wydziałach magistratu Tel Awiwu. Po utworzeniu w 1948 roku państwa Izrael, zyskał prawo legalnego pobytu i stał się jednym z założycieli oraz dyrektorów Muzeum Historii w Tel Awiwie. Wkrótce powrócił do swojej przerwanej kariery naukowej i w 1954 roku rozpoczął wykłady na Wydziale Językoznawstwa Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, gdzie został profesorem filologii słowiańskiej.

Jako uznawany autorytet w dziedzinie nauki, Altbauer nawiązał współpracę z prestiżowymi uczelniami, takimi jak Columbia, Harvard, Los Angeles, Chicago. Był członkiem Międzynarodowego Komitetu Slawistów oraz Międzynarodowej Komisji Dialektologicznej, a także laureatem Nagrody Państwa Izrael (Pras Israel). Jednocześnie pracował w Żydowskim Instytucie Naukowym (YIVO) w Nowym Jorku i opublikował ponad 100 prac naukowych. Za opracowanie manuskryptów z klasztoru św. Katarzyny na Synaju otrzymał medal od papieża Jana Pawła II.

Jego osiągnięcia w dziedzinie nauki zostały uhonorowane wieloma wyróżnieniami, odznaczeniami oraz członkostwem w towarzystwach naukowych, w tym Międzynarodowego Komitetu Slawistów (1986) oraz Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności (1990), a także Międzynarodowego Związku Białorusycystów.

Ważniejsze publikacje

Oto wybór najważniejszych publikacji przedstawiających znaczące osiągnięcia Mosze Altbauera. Jego prace koncentrują się na złożonych relacjach między kulturą polsko-żydowską oraz na badaniach lingwistycznych.

• wzajemne wpływy polsko-żydowskie w dziedzinie językowej, Wilno, 1934,
• twórczość Marii Konopnickiej w tłumaczeniach hebrajskich, Warszawa, 1960,
• east and west meeting in modern hebrew, Nowy Jork, 1965,
• o kryteriach ustalania pierwowzoru tłumaczeń biblijnych, Praga, 1967,
• some methodological problems in research of the east-slavic, Jerozolima, 1968,
• głagolickie fragmenty chorwackiego psałterza z Jazu, Zagrzeb, 1976,
• o tendencjach dehebraizacji leksyki karaimskiej i ich wynikach w „słowniku karaimsko-rosyjsko-polskim”, Harvard, 1980,
• an orthodox pomjanyk of the seventeenth-eighteenth centuries, Harvard, 1989,
• the five biblical scrolls in a sixteenth-century jewish translation into belorussian (Vilnius Codex 262), Izrael, 1992,
• an east slavic sinodik from the sinai, Kolonia, 1992.

---

Oceń: Mosze Altbauer

---