August Menczak

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

August Menczak przyszedł na świat jako syn Emila, który pracował jako kolejarz, oraz Rozalii, noszącej panieńskie nazwisko Jackiewicz. Ich rodzinne życie toczyło się przy ul. Dekerta w Przemyślu. W 1914 roku ukończył z sukcesem Gimnazjum nr 1 w Przemyślu, a następnie, w obliczu wybuchu I wojny światowej, wstąpił do cesarskiej i królewskiej armii, gdzie odbywał służbę przez lata 1914–1918. Zdobył wykształcenie wojskowe w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Budapeszcie, a później w Oficerskiej Szkole Obserwatorów Lotniczych w Wiener Neustadt. Na skutek tych doświadczeń otrzymał przydział do 7 Kompanii Lotniczej c. i k., która działała w ramach 3 Armii.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po zakończeniu działań wojennych w 1918 roku, Menczak zasilił szeregi Wojska Polskiego i został przydzielony do Eskadrylii Lotniczej w Krakowie. Szybko awansował, pełniąc różnorodne funkcje w 4 Wielkopolskiej eskadrze bojowej, a także jako adiutant szefa lotnictwa w Naczelnym Dowództwie. Na dowódcy 8 eskadry wywiadowczej chronili nieba podczas walki w sierpniu 1920 roku, bombardując umocnienia wroga pod Radzyminem. Jego jednostka wykonała imponującą liczbę 171 lotów bojowych.

Później Menczak kontynuował swoją karierę, pracując w Departamencie IV Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Wojskowego, gdzie zostając kierownikiem Referatu Regulaminów, przyczynił się do reform organizacyjnych. 25 października 1924 roku objął z kolei rolę pełniącego obowiązki szefa Wydziału Ogólno-Organizacyjnego. W kwietniu 1925 roku został przeniesiony do 4 pułku lotniczego w Toruniu, gdzie objął stanowisko zastępcy dowódcy. Po ukończeniu kursu w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, awansował do rangi dowódcy pułku, którą piastował od lipca 1929 roku, rozwijając garnizon i podnosząc stan bojowy jednostki. Z powodów zdrowotnych oraz osobistych, zwolniono go z obowiązków dowódczych w styczniu 1931 roku, po czym przeszedł na emeryturę, osiedlając się w Warszawie.

II wojna światowa

W momencie wybuchu II wojny światowej w 1939 roku, August Menczak nie wziął udziału w kampanii wrześniowej. W trakcie niemieckiej okupacji związał się z PAL, organizacją zbrojną Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, gdzie objął funkcję szefa wyszkolenia wojskowego na Mokotowie, przyjmując pseudonim „Alot”. Jego działalność w ruchu oporu zaowocowała udziałem w powstaniu warszawskim, jednak po jego klęsce został deportowany do Wolbromia.

Okres powojenny

Po II wojnie światowej, w lutym 1945 roku, powrócił do Warszawy, gdzie złożył wniosek o przyjęcie do wojska. Został przyjęty do 15 Mieszanego Szkolno-Treningowego Pułku Lotniczego w Radomiu, gdzie niebawem podjął pracę jako starszy wykładowca taktyki lotniczej. Jego kariera edukacyjna rozwijała się, gdy wykładał w Centralnej Szkole Oficerów Polityczno-Wychowawczych w Łodzi, zajmując się opracowaniem historii polskiego lotnictwa do 1939 roku. W 1946 roku objął stanowisko szefa sztabu kwatermistrzostwa Wojsk Lotniczych, a później kierował sekcją wyszkolenia kadr lotnictwa cywilnego, jednocześnie pełniąc rolę redaktora naczelnego „Wojskowego Przeglądu Lotniczego” w latach 1947–1948.

Aresztowanie, śmierć i upamiętnienie

August Menczak został aresztowany 26 kwietnia 1951 roku. W obliczu trudnych okoliczności i presji, nie przyznał się do zarzucanych mu aktywności przeciwko władzom państwowym. Gdy zagrożono mu izolacją żony oraz wychowanicy, uległ i przyznał się do niepopełnionych win. 13 maja 1952 roku, wraz z innymi oficerami, takimi jak Bernard Adamecki, Józef Jungrav oraz Władysław Minakowski, został skazany przez Nadzwyczajny Sąd Wojskowy na podstawie artykułu 86 § 1, 2 Kodeksu Karnego Wojskowego na karę śmierci. Prezydent RP Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski, wskutek czego Menczak został stracony 7 sierpnia 1952 roku. Zrehabilitowany w 1956 roku, pozostał symbolem tragedii tamtego okresu. Jego mogiła pozostaje nieznana, ale istnieje symboliczna mogiła na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie (kwatera 14A-4-25) oraz Kwatera „na Łączce” Kwaterze „na Łączce”.

Awanse

August Menczak, jeden z ważniejszych oficerów w historii, osiągnął szereg znaczących stopni wojskowych w swojej karierze.

• Major – zweryfikowany 3 maja 1922,
• Podpułkownik – mianowany 1 grudnia 1924, z datą starszeństwa od 15 sierpnia 1924 oraz 4 lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych,
• Pułkownik – awans w 1947 roku.

Ordery i odznaczenia

August Menczak, jako zasłużony żołnierz, otrzymał szereg odznaczeń i wyróżnień, które świadczą o jego odwadze oraz lojalności wobec kraju. Poniżej znajdują się szczegóły dotyczące jego odznaczeń:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 1426,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Walecznych (przyznany za wojnę 1920),
• Złoty Krzyż Zasługi (przyznany 10 listopada 1928),
• Polowa Odznaka Pilota nr 7.

---

Oceń: August Menczak

---