Aleksander Rybicki

---

Życiorys

Rodzina i pochodzenie

Aleksander Rybicki urodził się 27 września 1904 roku w Przemyślu, będąc dzieckiem Czesława (lub Michała) i Stanisławy, z domu Blaim. Jego matka, nauczycielka urodzona w 1877 roku, miała korzenie francuskie, a także należała do rodziny Korczak. W okresie I wojny światowej była internowana w obozie w Talerhofie. W chwili narodzin Aleksandra, jego rodzina mieszkała we wsi Leninka, w pobliżu Sambora, na terenach dzisiejszej Ukrainy. Jako pierwsze dziecko w rodzinie miał dwóch starszych bratów: Stefana, urodzonego w 1895 roku, oraz Olgę, która, po mężu, nosiła nazwisko Hnat. Niestety, ojciec Aleksandra, pracujący jako agronom, opuścił rodzinę przed jego narodzinami, wyjeżdżając do Stanów Zjednoczonych.

Wykształcenie i młodość

W młodości Aleksander spędzał czas w Hołuczkowie, gdzie wychowywał się w mieszanym, polsko-ukraińskim środowisku. Już od siódmego roku życia uczęszczał do szkoły ludowej w Przemyślu, podczas gdy mieszkał z ciotką Flory Sas Nowosielskiej. Już jako dziecko wykazywał zainteresowanie muzealnictwem, zdobywając doświadczenie w przemyskim muzeum pod kierunkiem inż. Kazimierza Osińskiego, który był jego dalekim krewnym. Aleksander stał się zaangażowany w poszukiwania obiektów cennych z punktu widzenia muzealnego, co dało początek jego późniejszej karierze. W 1914 roku, z powodu wybuchu I wojny światowej, nie mógł kontynuować nauki w gimnazjum aż do 1917 roku. W tym czasie stał się członkiem skautowej organizacji, gdzie szybko awansował na drużynowego. Podczas konfliktu, 1918 roku, brał udział w walkach przeciwko Austriakom, a w późniejszym okresie uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej. Doświadczenia te ukształtowały jego patriotyzm oraz chęć służby wojskowej. W 1920 roku wstąpił do Batalionu Ochotniczego w Przemyślu.

Podczas swoich lat studenckich podejmował wiele różnych działań. W 1927 roku, po zdaniu matury, rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, a później kontynuował naukę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Niestety, z powodu różnych okoliczności, nie zakończył studiów medycznych. Rybicki był również aktywny w związku z etnografią oraz archeologią, uczęszczając na wykłady prowadzone przez wybitnych naukowców takich jak Adam Fischer, Leona Kozłowskiego oraz Mieczysława Gębarowicza. W czasie studiów w Hołuczkowie, współpracował ze Stefanem Stefańskim oraz Adamem Fastnachtem, gromadząc eksponaty do Muzeum Ziemi Sanockiej na Zamku Królewskim w Sanoku.

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej 4 września 1939, Aleksander podjął działania dywersyjne pod dowództwem mjr. Henryka Dobrzańskiego. 18 września otrzymał polecenie powrotu do Sanoka, aby organizować akcje dywersyjne. Po zajęciu Tyrawy Wołoskiej, Rybicki próbował zabezpieczać zbiory muzealne, niestety wiele z nich zaginęło po przybyciu Niemców. Wspierał także przerzut broni i ludzi przez granice, nawiązując współpracę z kurierami. Po aresztowaniu jego żony Kazimiery, Rybicki zorganizował ucieczkę kilku osób z szpitala powiatowego w Sanoku oraz był zaangażowany w przerzut żołnierzy i materiałów wojennych do Generalnego Gubernatorstwa.

Rybicki, działając w konspiracji, wykorzystał różne tożsamości i pseudonimy, by skuteczniej działać. Dzięki sprytowi oraz umiejętności kamuflażu, przez długi czas unikał aresztowania, mimo wielu niebezpieczeństw związanych z działalnością w ruchu oporu. Już w 1942 roku zajmował się organizacją szlaków kurierskich, nieustannie narażając życie dla dobra ojczyzny.

Okres powojenny

Po zakończeniu wojny, Rybicki powrócił do Sanoka, gdzie wrócił do swojej pasji muzealnictwa. Pracował w Muzeum Historycznym i rozpoczął działania na rzecz ratowania cennych zabytków, które gromadził przez całe swoje życie. W 1958 roku był współzałożycielem skansenu w Sanoku, który powstał w Białej Górze. Rybicki pełnił również funkcję dyrektora Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku przez 14 lat, w trakcie których ożywił zarówno kulturalne, jak i edukacyjne przedsięwzięcia w regionie. Był uznawany za znawcę kultury i sztuki ludowej, angażując się w wiele inicjatyw mających na celu ochronę oraz promocję lokalnych tradycji.

Pełniąc różnorodne funkcje, Aleksander Rybicki nie tylko powiększał swoje zbiory, ale również kształtował obraz polskiej kultury ludowej, zostawiając po sobie znaczący ślad. Jego działalność była doceniana przez wiele instytucji i organizacji, w tym przez Związek Zawodowy Pracowników Kultury oraz Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Po długiej i pełnej wyzwań drodze, zmarł 14 października 1983 roku w Rzeszowie, pozostawiając po sobie niezatarte ślady w polskim muzealnictwie. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 17 października 1983 roku, gdzie jego grób, pierwotnie z drewnianym krzyżem, doczekał się nowego nagrobka w 2014 roku.

Upamiętnienie

– Sylwetka Aleksandra Rybickiego znalazła się w rozdziale „Cerkiewka” w reportażowej książce pt. Powroty, autorstwa Adolfa Jakubowicza, wydanej w 1980 roku.

– Zrealizowana została również reportażowa praca dyplomowa pt. Pasja według Aleksandra Rybickiego, napisana przez sanockiego dziennikarza Mariana Strusia. Promotorem tej pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim był prof. Janusz Roszko.

– Pamięć o zmarłym Aleksandrze Rybickim, który odszedł kilka dni przed tym wydarzeniem, została uhonorowana 18 października 1983 roku podczas ogólnopolskiej konferencji skansenowskiej, zorganizowanej w Załużu.

– W celu upamiętnienia dokonania muzealnika w Sanoku, jedna z ulic w dzielnicy Dąbrówka otrzymała jego imię. Ulica ta przed 1991 rokiem była znana jako ulica Dr. Karola Zaleskiego. Dodatkowo, w 1989 roku, władze Sanoka nadały patronat Aleksandra Rybickiego ulicy na Białej Górze w dzielnicy Wójtostwo, która prowadzi do Muzeum Budownictwa Ludowego (Skansenu), przemianowując istniejącą od 1982 roku ulicę 26 Pułku Piechoty.

– Na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, w obrębie przeniesionego tam Kościoła z Bączala Dolnego, umieszczono kamień pamiątkowy honorujący Aleksandra Rybickiego z okazji 100-lecia jego urodzin w 2004 roku.

– W odniesieniu do postaci Aleksandra Rybickiego, jego współpracownik Stefan Stefański umieścił wspomnienia w rozdziale „Kustosz i pułkownik” swojej książki pt. Kartki z przeszłości Sanoka, wydanej w 2005 roku.

Publikacje

W dorobku naukowym Aleksandra Rybickiego można znaleźć kilka ważnych publikacji, które dotyczą organizacji muzeów oraz konserwacji. Oto niektóre z nich:

• organizacja pracowni konserwatorskiej Muzeum Budownictwa Ludowego (w: Biuletyn Informacyjny Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 2/1965),
• o problemach organizacji muzeów pod otwartym niebem na przykładzie Muzeum Budownictwa Ludowego (w: Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 3/1966),
• otwarcie części ekspozycji Parku Etnograficznego MBL w Sanoku w dniu 24. VII. 1966 r. (w: Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 4/1966),
• wspomnienia (maszynopis).

Odznaczenia i wyróżnienia

W długiej i zaszczytnej karierze Aleksandra Rybickiego, odznaczenia i wyróżnienia zajmują istotne miejsce, odzwierciedlając jego niezłomną determinację i oddanie. Poniżej przedstawiamy wykaz przyznanych mu odznak oraz medali:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – nr 14358, przyznany na mocy rozkazu Komendy Głównej AK z 3 października 1944,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski nr 370-69-1, nadany 28 kwietnia 1969,
• Złoty Krzyż Zasługi B-35643, przyznany 22 lipca 1957,
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie, po pierwsze rozkazem gen. bryg. Stefana Roweckiego ps. „Rakoń” za wyprowadzenie Marii Szerockiej ps. „Mucha” ze szpitala w Sanoku 11 listopada 1941, a po raz drugi, zawiadomiony przez płk. Michała Kulawego 25 czerwca 1943 „za wielokrotne przejścia przez granicę kilku państw i trzykrotną ucieczkę po aresztowaniu”,
• Krzyż Partyzancki K-36113, nadany 20 grudnia 1966,
• Srebrny Krzyż Zasługi, przyznany w 1938 „za organizację Muzeum w Sanoku”,
• Brązowy Krzyż Zasługi, przyznany przed 1938,
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę, ok. 1938/1939,
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 nr 5475, przyznany 20 marca 1959, oraz nr F-3745, nadany 15 listopada 1957,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej nr 38009, przyznany 14 października 1983,
• Krzyż Armii Krajowej nr 14169, nadany 1 stycznia 1975 przez Kapitułę Koło b. Żołnierzy Armii Krajowej w Londynie,
• „Za Obronę Przemyśla” (1918),
• Gwiazda Przemyśla (1918),
• Odznaka pamiątkowa „Stanęli w Potrzebie 1920” (1920),
• Odznaka Grunwaldzka nr 227801, nadana 15 grudnia 1957 oraz nr 194121, nadana 15 września 1958,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” nr 5608, nadana 10 maja 1970,
• Złota Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” nr 30, przyznana 23 listopada 1964,
• Odznaka pamiątkowa Pracowni Konserwacji Zabytków nr 199, nadana 24 kwietnia 1970,
• Medal pamiątkowy z okazji 20-lecia działalności PKZ w służbie ochrony zabytków, przyznany 26 kwietnia 1972,
• Odznaka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami,
• Odznaka „Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego”, przyznana 13 lipca 1967,
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Województwa Krośnieńskiego” (1982) oraz I stopnia (1983),
• Wpis „Księgi zasłużonych dla województwa krośnieńskiego” z lipca 1983,
• Tarcza Herbowa Miasta Nowego Sącza, nadana 24 września 1975,
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” nr 97, przyznana 15 maja 1978,
• Odznaka Frontu Jedności Narodu, nadana w 1979,
• Dyplom uznania z okazji 75-lecia Ruchu Ludowego i 25-lecia PRL, przyznany przez Prezydium WK ZSL w Rzeszowie (1970),
• Dyplom uznania i medal pamiątkowy za udział w rozwoju Muzeum Ziemi Przemyskiej w Przemyślu (1974),
• Dyplom honorowy z okazji 25-lecia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku „za wieloletni wkład pracy w jego rozwój” (28 maja 1983),
• Dyplom honorowy „za osiągnięcia w upowszechnianiu kultury”, przyznany przez Ministra Kultury i Sztuki (3 maja 1982),
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1961),
• Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1960),
• Nagroda im. inż. Józefa Marka, nadana 29 października 1967 „za pracę społeczną”,
• Laureat konkursu-plebiscytu „Postawy” za rok 1978, organizowanego przez Rozgłośnię Polskiego Radia w Rzeszowie, redakcję dziennika „Nowiny” oraz przedsiębiorstwa „Resovia-Tourist” i „Nyirtourist”,
• II nagroda w konkursie „Węgry – Kraj Naszych Przyjaciół”, organizowanym przez Rozgłośnię Polskiego Radia w Rzeszowie w 1980, za relację dźwiękową na temat ruchu kurierskiego podczas II wojny światowej.

Dla przypomnienia, odznaczenia zostały uszeregowane wedle precedencji obowiązującej w PRL, ponieważ Aleksander Rybicki zmarł w 1983 roku.

---

Oceń: Aleksander Rybicki

---