Czesław Marek

---

Życie

W latach 1908-09 Czesław Marek rozpoczął swoją przygodę z muzyką, ucząc się gry na fortepianie u Loewenhoffa oraz harmonii pod okiem Stanisława Niewiadomskiego, w renomowanym Instytucie Muzycznym Łysenki we Lwowie. Następnie, w latach 1910-13, przeniósł się do Wiednia, gdzie miał okazję studiować grę na fortepianie u znanego polskiego pianisty i niemalże rodaka, Teodora Leszetyckiego. W tym samym czasie kształcił się również w zakresie kompozycji pod okiem Karla Weigla oraz muzykologii u Guido Adlera. Kolejnym etapem jego nauki były studia w Strasburgu, gdzie w latach 1913–14 pobierał nauki kompozycji i dyrygentury od Hansa Pfitznera.

W 1910 roku Marek objął stanowisko nauczyciela gry na fortepianie w lwowskim Instytucie Muzycznym. Rok później, w 1914, został profesorem fortepianu, jednak przez wybuch niemieckiej inwazji w Galicji i toczące się bitwy z wojskami rosyjskimi, musiał opuścić miasto i schronić się w Pradze. W tym trudnym czasie wsparcie udzielił mu Alexander von Zemlinsky. W styczniu 1915 Czesław Marek przeniósł się do Szwajcarii, osiedlając się w Zurychu, gdzie szybko nawiązał przyjaźń z pianistą Busonim.

Zaraz po przybyciu do Zurychu, Czesław Marek zaczął uczyć harmonii oraz gry na fortepianie Claire Rosy Hofer, skrzypaczki urodzonej w Zurychu, która już wcześniej studiowała na tamtejszym konserwatorium oraz w Genewie. W ich życiu prywatnym nastąpił istotny krok, gdy 28 września 1918 roku zawarli związek małżeński. Claire, jako nauczycielka skrzypiec w konserwatorium José Berra w Zurychu, regularnie występowała z mężem aż do swojej śmierci 12 września 1982.

Pomimo oporów ze strony niektórych szwajcarskich kolegów, Marek kontynuował swoją działalność pedagogiczną oraz wykonawczą. Przez wiele lat, aż do 1924 roku, starał się zbudować swoją karierę jako pianista, koncertując w wielu krajach Europy. Chociaż z czasem wycofał się z estrady koncertowej, jego pasja do nauczania oraz komponowania pozostała nienaruszona. Podobnie jak jego nauczyciel, Leszetycki, Marek szybko zyskał uznanie, przyciągając uczniów z całego świata.

W latach 1916–1919 był wykładowcą w prywatnym Konserwatorium José Berra w Zurychu. Pomiędzy 1929 a 1930 rokiem pełnił funkcję dyrektora Państwowego Konserwatorium w Poznaniu oraz profesora kompozycji. Po krótkim powrocie do Szwajcarii w 1930 roku, przyjął obywatelstwo szwajcarskie w 1932 roku.

Czesław Marek zmarł w Zurychu w wieku 94 lat. Po jego śmierci malało zainteresowanie jego twórczością, które jednak wzrosło pod koniec lat 90., kiedy spora część jego dzieł została wydana na płytach. Jako kompozytor, Marek otrzymał wiele nagród, w tym Lutnię Warszawską w 1912 roku, Echa Poznańskiego w 1924 roku, Echa Krakowskiego w 1925 roku, a także wyróżnienia miesięcznika „Muzyka” w latach 1926 i 1927. Spośród jego osiągnięć szczególnie wyróżnia się nagroda za „Sinfonię brevis” na orkiestrę, zdobyta podczas Międzynarodowego Konkursu Kompozytorskim im. Franza Schuberta w Wiedniu w 1928 roku.

Muzyka

W twórczości Czesława Marka, jego najważniejsze dzieła to fugujący Tryptyk, op. 8 (komponowany w 1913 roku i zmieniony w 1923 roku) przeznaczony na fortepian oraz jednoczęściowa Sinfonia op. 28 na dużą orkiestrę, powszechnie uważana za jego najbardziej znakomite osiągnięcie. Za tę kompozycję zdobył pierwszą nagrodę w sekcji polskiej podczas Międzynarodowego Konkursu 1928 Columbia Graphophone, który został zorganizowany z okazji setnej rocznicy śmierci Schuberta.

Innymi istotnymi dziełami były jego dwa cykle polskich pieśni na głos oraz orkiestrę kameralną, które były oparte na ludowych tekstach. W 1930 roku stworzył również szereg utworów na harfę, w tym transkrypcję dzieła Ravela Ondine na dwie harfy. W późniejszym okresie jego twórczość zaczęła obejmować utwory w stylu jazzowym, co było pewnym zaskoczeniem dla krytyków.

Nie komponował przez znaczną część lat 40., jednak w 1972 roku w Zurychu opublikował ważną pracę poświęconą sztuce gry fortepianowej, zatytułowaną ’Lehre des Klavierspiels’. Pierwsza część tej publikacji pierwotnie ukazała się w 1961 roku pod tytułem „Was ist musikalisch?”.

W wcześnie skomponowanych utworach wyraźnie dostrzega się koncepty muzyki Bacha oraz Chopina, a być może także Griega. Późniejsze prace nawiązują do wpływów Ravela oraz Debussy’ego, a również folkloru w stylu Szymanowskiego. Jego jazzowy styl w końcowym okresie twórczości wprowadzał nowe elementy do jego muzyki.

Marek, ceniony za granicą, pozostaje jednak mało znany w Polsce. Swoje kompozycje określał jako klasycznie zorientowany późny romantyzm.

Bardziej znane kompozycje

Czesław Marek, znany polski kompozytor, pozostawił po sobie wiele znaczących dzieł, które do dziś są uznawane za ważne w historii muzyki. Poniżej przedstawiamy jego najbardziej rozpoznawalne kompozycje, które powstały w różnych latach. Na liście znajdują się utwory wykonane na fortepian, chór oraz orkiestrę kameralną.

• „Prélude et Air” na fortepian (1911),
• „Dwanaście wariacji na temat własny” na fortepian (1911),
• „Bohème” na chór mieszany a cappella (1911),
• „Sursum corda” na chór mieszany a cappella (1911),
• „Pięć pieśni” na głos i fortepian (1911-13),
• „Ballada” na fortepian (1912),
• „Marsz zbójnicki” na chór męski a cappella (1912),
• „Widziadło” na chór męski a cappella (1912),
• „Przedświt” na chór męski i orkiestrę (1912),
• „Méditations” na orkiestrę (1913),
• „Elégie et nocturne” na fortepian (1913),
• „Echos de la jeunesse” na fortepian (1913),
• „Canzona i 2 romanse” na fortepian (1913),
• „Scherzo symfoniczne” na orkiestrę (1914),
• „Capriccio” na orkiestrę (1914),
• „Sonata na skrzypce i fortepian” (1914),
• „Waldnacht” na głos i fortepian (1914),
• „Sinfonietta” na orkiestrę (1914-16),
• „Allegro amabile” na fortepian (1915),
• „Sérénade italienne” na 2 fortepiany (1915),
• „Wiatr gnie sieroce smreki” na głos i fortepian (1915),
• „Pięć pieśni” na głos i fortepian (1915-17),
• „Serenada” na skrzypce i orkiestrę (1916-18),
• „Petite valse” na fortepian (1919),
• „Triptyque. Trois préludes et fugues” na fortepian (1919),
• „Pozdrowienie” na chór męski a cappella (1924),
• „Cyt… to era śmierci” na chór męski a cappella (1924),
• „Suita” na orkiestrę (1925),
• „Romans, scherzo, andante i gawot w starym stylu” na skrzypce i fortepian (1926),
• „Sarabanda i toccata” na fortepian (1927),
• „Three Jazz-Caprices” na fortepian (1928),
• „Sinfonia brevis” na orkiestrę (1928),
• „Na wsi”, suita polskich pieśni ludowych na głos i orkiestrę kameralną (1929),
• „Deux pièces romantiques” na harfę (1930),
• „Chants paysants” („Wiejskie śpiewy”) na głos solowy i orkiestrę kameralną (1934),
• „Mała suita” na fortepian (1935),
• „Petite suite en clef de sol” na fortepian (1935),
• „Fox-Trot” na fortepian (1937),
• „Jazz-Humoresque” na 2 fortepiany (1937),
• „Chorał” na fortepian (1938),
• „Two Fox-Trots” na fortepian (1938),
• „Three Dances” na fortepian (1939),
• „Toccata” na fortepian (1958).

---

Oceń: Czesław Marek

---