Kościół pw. św. Teresy oraz przyległy do niego klasztor Karmelitów bosych, znajdujące się w Przemyślu, stanowią znakomity przykład późnorenesansowej architektury XVII wieku. Jest to zespół klasztorny, który urzeka swoją historią oraz malowniczym usytuowaniem. Znajduje się przy ulicy Karmelickiej, na wzgórzu, co czyni go jedną z najwyżej położonych świątyń w tej części miasta.
Obiekt ten wyróżnia się w panoramie starego Przemyśla, a jego dominująca sylwetka sąsiaduje bezpośrednio z innymi ważnymi zabytkami, takimi jak Zamek Kazimierzowski. To właśnie to rozległe wzniesienie sprawia, że kościół jest doskonale widoczny w krajobrazie, nadając mu wyjątkowego charakteru.
Wśród mieszkańców oraz turystów, obok katedry, uważa się go za najważniejszy i najsłynniejszy kościół Przemyśla, który przyciąga nie tylko swym wyglądem, ale i bogatą historią oraz cennym wnętrzem.
Dzieje klasztoru
Budynki klasztorne, które znamy dzisiaj, zostały wzniesione w latach 1620–1630. Ujęte w późnorenesansowym stylu, powstały dzięki staraniom Marcina Krasickiego, wojewody podolskiego oraz starosty przemyskiego i właściciela Krasiczyna, który zainicjował ich budowę dla Prowincji Polskiej zakonu karmelitów bosych.
W roku 1784, w wyniku reform prowadzonych przez cesarza Józefa II, klasztor został zlikwidowany, a zakonnicy zmuszeni do przeniesienia się do Zagórza. Opuszczony obiekt przeszedł pod zarząd grekokatolików, po uzyskaniu zgody władz zaborczych. Odtąd pełnił funkcję katedry greckokatolickiej eparchii przemyskiej. W tym okresie wprowadzono liczne zmiany w wyglądzie świątyni. Usunięto między innymi czarny marmurowy ołtarz główny, zamalowano freski, a tablicę fundacyjną oraz łacińskie inskrypcje na głównej fasadzie zniszczono. Nowe prace obejmowały także wprowadzenie bizantyjskich elementów, takich jak ikonostas i figury patronów Rusi, a także nową drewnianą kopułę, która zastąpiła barokową sygnaturkę oraz wolnostojącą dzwonnicę.
W 1946 roku, gdy struktury Kościoła greckokatolickiego w Polsce zostały zlikwidowane przez władze komunistyczne, karmelici powrócili do kościoła po 162 latach nieobecności, chociaż korzystanie z obiektów klasztornych zostało poważnie utrudnione.
W 1991 roku, podczas konferencji Episkopatu Polski, zapadła decyzja o przekazaniu kościoła grekokatolikom na okres dziesięciu lat w ramach przejściowego rozwiązania, które miało umożliwić budowę nowej katedry. Decyzja ta spotkała się z ostrym sprzeciwem mieszkańców Przemyśla, a konsekwencją jego realizacji była okupacja świątyni przez członków Społecznego Komitetu Obrony Polskiego Kościoła Ojców Karmelitów, z liderem Stanisławem Żółkiewiczem na czele.
W trakcie wizyty papieża Jana Pawła II w Przemyślu w 1991 roku, podjęto decyzję o oddaniu grekokatolikom kościoła garnizonowego pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, który od 1957 roku służył jednocześnie rytowi łacińskiemu oraz obrządkowi wschodniemu. Od 1996 roku, kościół św. Teresy otrzymał status kościoła garnizonowego, podczas gdy kościół pojezuicki stał się katedrą archieparchii przemysko-warszawskiej Kościoła greckokatolickiego, przyjmując miano Soboru św. Jana Chrzciciela.
W latach 90. XX wieku dokonano gruntownego remontu kościoła, który przywrócił dawne walory architektoniczne miejsca, eliminując XIX-wieczne zmiany. Demontując drewnianą, astylową kopułę, stworzono tzw. Łamany polski dach, z wieżyczką na sygnaturkę. Dzięki tym pracom udało się również częściowo odsłonić zniszczone freski oraz przywrócić pierwotny wygląd fasady, w tym łacińskie sentencje datowane na początek XVII wieku. W 2007 roku, wskutek dynamicznego rozwoju klasztoru, władze krakowskiej prowincji zakonu podjęły decyzję o utworzeniu Postulatu w Przemyślu.
Stan obecny
W skład kompleksu klasztornego wchodzą dom zakonny, kościół z dzwonnicą oraz budynki gospodarcze. Teren klasztoru wyróżnia się rozległym ogrodem oraz sadem, a całość otoczona jest wysokim, zabytkowym murem z bramą wjazdową. Kościół św. Teresy z Ávili pełni ważną funkcję jako świątynia miejscowej parafii, będąc jednocześnie kościołem przyklasztornym.
Wnętrze świątyni urzeka interesującym wystrojem, w tym oryginalną barokową amboną w kształcie Łodzi Piotrowej, wzbogaconą figurami apostołów Piotra i Pawła, datującą się na drugą połowę XVIII wieku. Znajdują się tu także portale z czarnego marmuru z XVII wieku oraz rokokowe ołtarze boczne, z posągami Matki Boskiej Szkaplerznej, które stanowią przerzut z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Buczaczu. Dodatkowo uwagę zwracają stiukowe dekoracje na sklepieniach oraz przechowywany w zakrystii XVIII-wieczny konfesjonał.
Nieliczne zachowane freski na sklepieniach oraz ścianach zakrystii odzwierciedlają popularne w kręgach karmelitańskich wątki teologii mistycznej, przedstawiając m.in. św. Eliasza na górze Karmel, oraz wizerunki świętych: Teresy, Apolonii i Tekli.
Na terenie klasztoru znajdują się liczne tablice pamiątkowe poświęcone jednostkom wojskowym stacjonującym niegdyś w Przemyślu, a także żołnierzom polskim, którzy polegli i zostali pomordowani w czasie II wojny światowej oraz cywilnym ofiarom ludobójstwa OUN/UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej.
Obecnie w klasztorze w Czernej zachował się obraz św. Tekli z widokiem klasztoru Karmelitów bosych w Przemyślu, datowany na 16 marca 1768 roku. Prawdopodobnie obraz ten pierwotnie pochodził z ołtarza św. Tekli w tym przemyskim kościele.
Przypisy
- Instytut PamięcieI.P. Narodowej Instytut PamięcieI.P., Żółkiewicz Stanisław [online], Encyklopedia Solidarności [dostęp 03.10.2022 r.]
- FundacjaF. Opoka FundacjaF., Niepokorni synowie Kościoła [online], Fundacja Opoka, 17.11.1998 r. [dostęp 03.10.2022 r.]
- Kościół Karmelitów w Przemyślu. [dostęp 08.11.2009 r.]
- Historia. [dostęp 09.11.2009 r.]
- Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, s. 96
- Klasztor oo karmelitów
- Jan K. Ostrowski. Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII w. [w] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej, 1994, nr 1, s. 84. [dostęp 12.12.2016 r.]
- Dworzak, s. 382, 388.
- Dworzak, s. 387.
Pozostałe obiekty w kategorii "Kościoły":
Parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kuńkowcach | Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Przemyślu | Kościół Matki Bożej Szkaplerznej w Przemyślu | Kościół św. Jana Apostoła w Przemyślu | Kościół św. Wojciecha w Przemyślu | Parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Krównikach | Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Pikulicach | Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Hermanowicach | Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Grochowcach | Parafia św. Antoniego Padewskiego w Przemyślu | Kościół Salezjanów w Przemyślu | Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Przemyślu | Parafia Archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu | Kaplica Rektorska pw. św. Michała Archanioła w Przemyślu | Kościół św. Antoniego Padewskiego w Przemyślu | Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu | Kościół Trójcy Przenajświętszej w PrzemyśluOceń: Kościół i klasztor Karmelitów bosych w Przemyślu