Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu

---

Rotunda romańska

W miejscu, które obecnie zajmuje prezbiterium w katedrze, po drugiej połowie XII wieku powstała rotunda w stylu romańskim, dedykowana św. Mikołajowi. Ta interesująca budowla, wykonana z piaskowca, miała okrągły plan o średnicy 9,20 metra, a także charakterystyczną podkowiastą absydę. Do dzisiejszych czasów zachowały się jedynie jej fundamenty, które pod posadzką katedry sięgają wysokości 2,30 metra.

Rotunda była wspomniana po raz pierwszy w dokumentach w 1301 roku, co potwierdza jej znaczenie w historii regionu. Niestety, konstrukcja ta została rozebrana około 1460 roku, kiedy rozpoczęto budowę nowej, gotyckiej katedry.

Katedra gotycka

Budowę obecnej świątyni w stylu gotyckim rozpoczął w 1452 roku biskup Mikołaj Błażejowski. Po zburzeniu romańskiej rotundy, do 1474 roku zrealizowano prezbiterium, jednak dalsze prace zostały wstrzymane. Na koniec XV wieku dobudowano nawę główną, która niestety została uszkodzona w wyniku najazdu Tatarów w 1495 roku. Odbudową zajął się biskup Macieja z Drzewicy Drzewicki, a dzieło ukończył w 1549 roku biskup Jan Dziaduski. W obawie przed atakami Wołochów i Tatarów, dodatkowo umocniono świątynię, budując wokół niej mur i umieszczając na nim armaty; ta obronna struktura przetrwała do 1839 roku.

W 1578 roku starosta przemyski, referendarz wielki koronny – Jan Tomasz Drohojowski (zm. 1605), zainicjował budowę kaplicy Najświętszego Sakramentu, znanej również jako kaplica Drohojowskich. Powstała ona na miejscu wcześniejszej rotundy św. Mikołaja. Kaplica ta została zbudowana w stylu renesansowym i pierwotnie nosiła wezwanie św. Tomasza.

Katedra udało się przetrwać wojny XVII wieku, jednak 19 maja 1621 roku w kaplicy Drohojowskich miała miejsce tragiczna sytuacja – doszło do pojedynku, a potem strzelaniny. Wydarzenia te miały miejsce po tym, jak do kaplicy wdarł się chorąży Jerzy Krasicki, towarzysząc mu syn Stanisława „Diabła” Stadnickiego, Zygmunt, oraz znaczna grupa zbrojnych. Incydent ten doprowadził do biskupa ogłoszenia interdyktu na miasto.

Katedra barokowa

W 1724 roku, biskup Aleksander Antoni Fredro herbu Bończa podjął decyzję o nadaniu gotyckiej katedrze nowego, barokowego stylu. W tym samym okresie powstała też barokowa kaplica Fredrów, której projekt z pewnością wpłynął na wyraz artystyczny całego obiektu. W wyniku przebudowy w prezbiterium umieszczono imponujący Wielki Ołtarz w stylu barokowym oraz nowoczesne stalle, co znacząco wzbogaciło wnętrze kościoła.

Niestety, już w 1733 roku, niedługo po zakończeniu tych ambitnych prac, katastrofa budowlana spowodowała zawalenie się sklepienia, co zniszczyło część wyposażenia oraz krypty, które również uległy uszkodzeniu. Po tych wydarzeniach rozpoczęto intensywne prace odbudowujące, finalizując je do roku 1743. W 1744 roku, biskup Hieronim Sierakowski dokonał poświęcenia odbudowanej świątyni, co było istotnym momentem w jej historii. Równocześnie wybudowano pierwsze piętro dzwonnicy, co zwiększyło jej widoczność w architekturze miasta.

W latach 1884-1907 świątynia przeszła kolejną renowację pod kierunkiem Tomasza Prylińskiego, a w tym okresie za rzeźby odpowiadał Ferdynand Majerski. Jego twórczość została na stałe uwieczniona, gdyż jego głowa została wykuta w kamieniu na fasadzie świątyni na cześć jego wkładu w odbudowę. Renowacja przywróciła także gotycki charakter najstarszym częściom kościoła, w tym prezbiterium.

Dodatkowo, podczas tego etapu rozbudowy dodano drugą kondygnację wieży, wzbogacając ją o posągi w narożnikach oraz instalując tarcze zegarowe. Całość wieńczył efektowny hełm, nadając nadzwyczajnego charakteru temu architektonicznemu dziełu.

W 2014 roku, dla zwiedzających otwarto wcześniej niedostępne krypty pod świątynią. Najcenniejszym skarbem tego miejsca są resztki romańskiej rotundy św. Mikołaja, które datowane są na około 1215 rok. Rotunda ta składa się z kolistej nawy oraz podkowiastej absydy, co czyni ją niezwykle interesującym elementem architektonicznym. W znajdującym się tutaj lapidarium, umieszczono elementy architektoniczne pochodzące sprzed katastrofy budowlanej z 1733 roku, a w ossuariach spoczywają szczątki zmarłych, którzy byli pochowani w tym miejscu.

Organy

Organy w katedrze to niezwykle wartościowy instrument muzyczny, którego powstanie wiąże się z działalnością firmy Dominika Biernackiego, która współpracowała z jego bratem, Wacławem. Ten wspaniały instrument otrzymał prestiżowe wyróżnienia, zdobywając Wielki Medal Złoty oraz Dyplom Honorowy na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku. Zakup organy zrealizował biskup Anatol Nowak, działając w imieniu Kapituły Katedralnej Obrządku Łacińskiego w Przemyślu.

W 1990 roku organy przeszły kompleksowy remont, w ramach którego zostały przebudowane oraz odnowione. Prace konserwacyjne i renowacyjne przeprowadzili Eugeniusz, Stanisław oraz Wojciech Bałchanowie, a także konserwator mgr Jan Wąsacz.

Dyspozycja instrumentu:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Burdon 16′	1. Flet łagodny 16′	1. Prync. skrzyp. 8′	1. Subkontra 32′
2. Pryncypał 8′	2. Pryncypał 8′	2. Fl. kryty 8′	2. Kontrabas 16′
3. Gamba 8′	3. Flet otwarty 8′	3. Aeolina 8′	3. Subbas 16′
4. Holflet 8′	4. Salicet 8′	4. Vox coelestis 8′	4. Violonbas 16′
5. Oktawa 4′	5. Flet minor 4′	5. Klarnet 8′	5. Oktawbas 8′
6. Fl. kryty 4′	6. Gemshorn 4′	6. Flet rurkowy 4′	6. Fletbas 8′
7. Kwinta 2 2/3′	7. Nasard 2 2/3′	7. Oktawa 4′	7. Chorałbas 4′
8. Superokt. 2′	8. Pryncypał 2′	8. Piccolo 2′	8. Kornet V
9. Mixtura IV	9. Tercja 1 3/5′	9. Kwinta 1 1/3′	9. Puzon 16′
10. Trompet 8′	10. Szarf III	10. Cymbel III	10. Tuba 8′
11. Trompet 4′	11. Obój 8′	11. Cymbałki*	_
_	_	12. Vox humana 8′	_

Dzwony

Obecnie katedra dysponuje czterema dzwonami. Niestety, w wyniku działań wojennych z 1915 roku, kiedy zaborca przeprowadził rekwirowanie, świątynia utraciła trzy z czterech dzwonów. Jednak dzwon „Maria” zyskał uznanie, prezentując się z sukcesem na Międzynarodowej Wystawie Nowoczesnej Sztuki Użytkowej w Paryżu w 1927 roku, gdzie zdobył złoty medal.

Natomiast dzwon Jan Chrzciciel nie został zarekwirowany w 1917 roku, co zawdzięcza odwołaniu do Centralnej Komisji Konserwatorskiej w Wiedniu oraz ministerstwa Wojny. Dzwony te mają szczególne znaczenie dla kultury i historii regionu, które można lepiej poznać w poniższej tabeli:

	Imię	Waga	Ton uderzeniowy	Średnica	Rok odlania	Odlewnia
Mały dzwon	Maria	około 400 kg	ais’	około 75 cm	1927	Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl
Średni dzwon	Stanisław Kostka	około 900 kg	f’	około 100 cm	1927	Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl
Duży dzwon	Anatol – Pius X	około 1650 kg	d’	około 140 cm	1927	Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl
Największy dzwon	Jan Chrzciciel	około 4000 kg	ais	około 190 cm	1766	Teodor Polański, Lwów

Zachęcamy również do zapoznania się z kategorią: Pochowani w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu.

---

Oceń: Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu

---