Józef Kowalski (historyk)

---

Życiorys

Józef Kowalski, syn Abrama i Idy, rozpoczął swoją edukację, kończąc gimnazjum w Przemyślu w 1924 roku. Następnie przeniósł się do Pragi, gdzie podjął studia medyczne. Podczas nauki na Uniwersytecie Karola, Kowalski wstąpił do studenckiej grupy komunistycznej, co zapoczątkowało jego zaangażowanie polityczne. W 1926 roku wrócił do Przemyśla, by dołączyć do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU), a jego działalność obejmowała także zakładanie lokalnej organizacji PPS-Lewicy.

W późniejszych latach, Kowalski kontynuował naukę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie od 1928 roku zasiadał w Komitecie Miejskim (KM) KPZB, a od 1929 roku pełnił funkcję sekretarza Komitetu Obwodowego tej partii w Pińsku. Jego rola jako pełnomocnika KC KPZB ds. białoruskiego ruchu wyzwoleńczego, któremu towarzyszyła kontrola ze strony Kremla, była kluczowa dla dalszego rozwoju tej organizacji.

W 1928 roku Kowalski został na krótko aresztowany, a w 1930 roku ponownie zatrzymany; jednakże, po wpłaceniu kaucji, uniknął dłuższego pobytu w areszcie. Jego działalność polityczna jako instruktora KC KPZB przyniosła mu dodatkowe wyzwania. W maju 1931 roku, po skierowaniu przez kierownictwo KPZB do ZSRR, rozpoczął pracę w przedstawicielstwie KPZB w Mińsku oraz członkiem Centralnej Redakcji. Jako wykładowca historii ruchu robotniczego w szkole partyjnej KPZB, jego wiedza i zaangażowanie były wysoko oceniane.

Po powrocie do Polski w październiku 1932 roku, Kowalski aktywnie uczestniczył w pracach Tymczasowego Sekretariatu Krajowego KC KPZB. W latach 1933–1934 był odpowiedzialny za kierowanie okręgami KPZB w Białymstoku i Pińsku, a od lipca 1934 roku pełnił funkcję sekretarza Komitetu Warszawskiego KPP oraz Komitetu Okręgowego w Zagłębiu Dąbrowskim. Niestety, 11 kwietnia 1935 roku został aresztowany i 2 kwietnia 1936 roku skazany na 8 lat więzienia, z czego po amnestii jego kara została znacząco skrócona.

Po wybuchu II wojny światowej, Kowalski znalazł się w trudnej sytuacji, jednak zdołał wydostać się na wolność i zaangażował się w cywilną obronę Warszawy. Po kapitulacji miasta udał się do Grodna, a następnie do Mińska. W 1940 roku przystąpił do WKP(b) i rozpoczął pracę w polskojęzycznych pismach: „Wolna Praca” oraz „Sztandar Wolności”. Po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 roku, Kowalski został zmobilizowany do Armii Czerwonej, gdzie służył w Zarządzie Politycznym Frontu Zachodniego.

Po wojnie Kowalski został zastępcą kierownika redakcji „Polpress”, a od 1945 do 1951 roku kierował oddziałem PAP. Jego prace, w tym publikacje takie jak „Rewolucyjna demokracja rosyjska a powstanie styczniowe”, miały znaczący wpływ na propagandę komunistyczną w Polsce. Na początku lat 50. przejął kluczowe funkcje w KC PZPR, a w 1952 roku opublikował „Wielką Październikową Rewolucję Socjalistyczną”, gdzie zachwalał ZSRR jako sojusznika „polskich mas pracujących”.

W 1952 roku, Kowalski brał udział w przygotowaniach I Konferencji Metodologicznej Historyków Polskich, wygłaszając szereg kontrowersyjnych referatów. Mimo krytyki ze strony innych historyków, pozostał na stanowisku, publikując prace propagujące jednolitą perspektywę historii ruchu robotniczego. W latach 1966-1975 opublikował dwa tomy historii KPP, które podtrzymywały hagiograficzny obraz tej partii.

Kowalski był również aktywnym delegatem na zjazdach partii i członkiem Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej, zdobywając liczne odznaczenia, w tym Order Sztandaru Pracy I klasy oraz Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Po jego śmierci, został pochowany na Powązkach Wojskowych w Warszawie (kwatera B3-1-10), co stanowi ukłon w jego pamięć oraz znaczenie, jakie miał w polskim ruchu robotniczym.

Publikacje

Józef Kowalski, znany historyk, doczekał się wielu znaczących publikacji, które przyczyniły się do pogłębienia wiedzy na temat historii Polski oraz ruchów społecznych. Poniżej przedstawiamy jego najbardziej istotne dzieła, w których autor porusza kluczowe zagadnienia związane z historią Polski.

• Rewolucyjna demokracja rosyjska a powstanie styczniowe, Warszawa 1949 (wydanie drugie – Warszawa 1955),
• Zarys historii polskiego ruchu robotniczego…; Trudne lata, Problemy rozwoju ruchu robotniczego 1929–1935, Warszawa 1966,
• Komunistyczna Partia Polski 1935–1938, Warszawa 1975.

---

Oceń: Józef Kowalski (historyk)

---