Józef Kałuża

---

Kariera klubowa

Kariera Józefa Kałuży rozpoczęła się w szkolnym klubie Polonia w Krakowie, gdzie stawiał swoje pierwsze kroki w piłce nożnej. Po dwóch latach spędzonych w Robotniczym Klubie Sportowym, w roku 1911 dołączył do Cracovii.

Tego dnia poznaliśmy Józefa Kałużę. (…) To co on wówczas wyprawiał na boisku było kunsztem, którego jeszcze nie znaliśmy. Grał inaczej niż my wszyscy. Piłka słuchała go, kleiła mu się do nogi. Wózkował świetnie, lecz wózkiem trudno nam było zaimponować. Rewelacją dla nas były natomiast jego strzały, ustawianie się do piłki, wybieganie na pozycję, wypuszczanie piłek łącznikom na przebój lub na skrzydła. Jego zagrania powiązały nasze bezplanowe indywidualne gierki i nadały im sens. Jak łatwo było przy nim zdobywać bramki. Od tego meczu zyskaliśmy w nim wodza i promotora naszych piłkarskich poczynań.

Stanisław Mielech

Wkrótce po przybyciu do Cracovii, Kałuża oficjalnie dołączył do pierwszej drużyny na wiosnę 1912 roku w wieku szesnastu lat. Jego debiut miał miejsce 7 kwietnia 1912 podczas towarzyskiego meczu przeciwko BEAC Budapest, gdzie zdobył jedną z pięciu bramek.

Był uznawany za reprezentanta krakowskiej szkoły dryblingu, a jego znakomita technika przyciągała uwagę wielu kibiców. W przeciągu swojej kariery Kałuża brał udział w licznych i prestiżowych rozgrywkach, w tym mistrzostwach Galicji w latach 1913–1914 oraz klasie A, która stanowiła eliminacje do późniejszych mistrzostw Polski (1920–1924 oraz 1926–1927), a także finałach tych mistrzostw w 1921 i 1926. W 1913 roku z drużyną zdobył tytuł mistrza Galicji, a w 1921 roku triumfował jako mistrz Polski i król strzelców, z dorobkiem dziewięciu bramek.

Kałuża grał regularnie aż do roku 1929, a jego ostatni mecz w barwach Cracovii miał miejsce 25 maja 1931 roku, kiedy to zagrał w towarzyskim spotkaniu przeciwko Wisły Kraków, które zakończyło się wynikiem 4:3. W całych rozgrywkach mistrzostw Polski rozegrał łącznie 54 spotkania, zdobywając 32 bramki.

W okresie od 1924 do 1929 roku pełnił rolę kapitana zespołu, co dodatkowo podkreśla jego kluczową rolę w drużynie. March 1930 roku był kolejnym interesującym etapem w jego karierze, kiedy to wystąpił w barwach Legii Warszawa. Podczas wyjazdu do Drezna, Kałuża zdobył jedyną bramkę w meczu przeciwko reprezentacji okręgowej Brandenburgii, przyczyniając się do wygranej swojego zespołu 1:0.

Kariera międzynarodowa

W grudniu 1921 roku Józef Kałuża wziął udział w nowym rozdziale w historii polskiej piłki nożnej, biorąc udział w pierwszym meczu reprezentacji Polski, który odbył się w Budapeszcie. Mecz ten zakończył się wynikiem 0:1 na korzyść Węgier. W okresie od 1921 do 1928 roku wystąpił w 16 oficjalnych meczach reprezentacji, zdobywając siedem goli, co czyni go najskuteczniejszym zawodnikiem reprezentującym Cracovię w tym czasie.

W ciągu swojej kariery był kapitanem zespołu w dziesięciu spotkaniach, co świadczy o jego umiejętnościach przywódczych i znaczeniu w drużynie. Jego udział w meczu przeciwko Królestwu SHS w czerwcu 1923 roku zaowocował pierwszą w historii bramką polskiej reprezentacji zdobyta na rodzimym gruncie.

Oprócz oficjalnych spotkań, zagrał również w czterech nieoficjalnych meczach Polski, gdzie zmierzył się dwa razy z amatorską reprezentacją Czechosłowacji (w 1926 roku, gdzie Polska przegrała 1:2 oraz w 1929 roku, zakończonym remisem 2:2) i dwa razy z drużyną amatorów Węgier (w 1929 roku, wygrana 5:1 oraz w 1930 roku, gdzie Polska przegrała 1:3). W swoim pierwszym spotkaniu z Węgrami Kałuża zdobył jedną z bramek, dodając kolejną kartę do swojego piłkarskiego dorobku.

Kariera trenerska

Latem 1922 roku, w obliczu ciężkiej sytuacji finansowej oraz problemów zdrowotnych, które uniemożliwiały mu grę w piłkę, Józef Kałuża podjął rozmowy z Wisłą Kraków na temat objęcia stanowiska trenera. Prasa nie określiła jednak, czy jego rola miałaby obejmować szkolenie pierwszej drużyny. Wkrótce po tych rozmowach, Kałuża postanowił na nowo zaangażować się w grę, dołączając do zespołu Cracovii oraz reprezentacji.

W 1927 roku, będąc nadal aktywnym zawodnikiem, tak zwany trener grający, Kałuża objął rolę kierownika szkoleniowego w Cracovii, chociaż formalnie nie był zatrudniony. Uczestniczył w każdym z 27 meczów, które odbyły się w sezonie 1928. Wyniki drużyny przedstawiały się bardzo dobrze: czternaście zwycięstw, sześć remisów oraz siedem porażek, przy bilansie bramek 65–42, co zaowocowało czwartym miejscem w końcowej klasyfikacji ligowej.

Wiosną 1930 roku Kałuża został kierownikiem technicznym pierwszej drużyny Legii Warszawa, gdzie prowadził treningi społecznie, równocześnie kontynuując edukację pedagogiczną. Z jedenastu ligowych spotkań, jego zespół zdobył siedem zwycięstw, trzy remisy oraz jedną porażkę (1:3 z Polonią Warszawa), osiągając bilans bramek 26–11. Na koniec rozgrywek ekstraklasy Legia Warszawa zajęła trzecie miejsce.

W październiku 1931 roku, w zastępstwie nieobecnego Stefana Lotha, Kałuża pełnił funkcję selekcjonera reprezentacji Polski podczas wyjazdowego meczu z Belgią, który zakończył się wynikiem 1:2.

Kapitan związkowy

Podczas walnego zjazdu Polskiego Związku Piłki Nożnej, który odbył się 21 lutego 1932 roku, Józef Kałuża został wybrany kapitanem związkowym, co oznaczało pełnienie roli selekcjonera drużyny narodowej. Niestety, w eliminacjach do mistrzostw świata w 1934 roku Polska nie zdołała się zakwalifikować, przegrywając w eliminacjach z Czechosłowacją (1:2 w pierwszym meczu, a rewanż oddany walkowerem). Jednak w 1936 roku drużyna zdobyła czwarte miejsce na olimpiadzie w Berlinie, odnosząc zwycięstwa nad Węgrami 3:0 oraz Wielką Brytanią 5:4, a następnie uległa w półfinale Austrii 1:3 oraz Norwegii 2:3 w meczu o brązowy medal. Kluczowym momentem było to, że PZPN uniemożliwił wystąpienie Ernestowi Wilimowskiemu, jednemu z najlepszych polskich piłkarzy tamtych czasów.

Na początku 1937 roku, drużyna przystąpiła do kolejnych eliminacji mistrzostw świata, które zakończyły się historycznym sukcesem – zdołano pokonać Jugosławię (4:0 i 0:1) i awansować na turniej finałowy. W swoim pierwszym meczu w fazie pucharowej Polacy przegrali z Brazylią po emocjonującej dogrywce 5:6.

Ostatni raz, kiedy Kałuża prowadził reprezentację Polski, miało miejsce w sierpniu 1939 roku, podczas meczu z Węgrami, który niespodziewanie zakończył się zwycięstwem biało-czerwonych 4:2. W sumie, pod jego wodzą, drużyna rozegrała 39 oficjalnych meczów, w których zdobyła 10 zwycięstw, 8 remisów i 21 porażek (bilans bramek 84–97). Kałuża miał również na koncie pięć meczów nieoficjalnych, w tym trzy na olimpiadzie w 1936 roku i dwa spotkania z drużynami włoskimi w 1932 roku. Osiągnięcia reprezentacji pod jego wodzą zapewniły mu miano najdłużej pracującego selekcjonera w historii polskiego futbolu, ponieważ pełnił tę funkcję przez 7,5 roku.

Statystyki zawodnika

Klubowe

Wyniki kariery klubowej Józefa Kałuży są imponujące i ukazują jego umiejętności jako piłkarza. Poniższa tabela przedstawia szczegółowe dane dotyczące rozgrywek, w których brał udział w różnych sezonach.

Klub	Sezon	Główne rozgrywki	Mistrzostwa Polski		Inne		Suma
			Mecze	Bramki	Mecze	Bramki	Mecze	Bramki
Cracovia	1913	MG	–		4	2	4	2
	1914	MG	–		3	2	3	2
	1920	MP	–		4	10	4	10
	1921	MP	8	9	6	15	14	24
	1922	MP	0	0	5	5	5	5
	1923	MP	–		6	4	6	4
	1924	MP	–		9	6	9	6
	1926	MP	4	4	9	10	13	14
	1927	Liga	–		3	2	3	2
	1928	Liga	19	9	–		19	9
	1929	Liga	23	10	–		23	10
	1930	Liga	0	0	–		0	0
Ogólnie w karierze			54	32	49	56	103	88

Międzynarodowe

Statystyki dotyczące występów w reprezentacji Polski pokazują wkład Kałuży w międzynarodowy futbol. Przejrzane wyniki przedstawione są w dwóch poniższych tabelach: pierwsza dotyczy ogólnych występów, a druga szczegółowo opisuje konkretne mecze z przeciwnikami.

Reprezentacja Polski
Rok	Mecze	Strzelone Gole
1921	1	0
1922	3	2
1923	1	1
1924	1	0
1925	4	1
1926	4	2
1927	1	1
1928	1	0
Suma	16	7

Lp.	Data	Miejsce	Występ	Przeciwnik	Gol na	Wynik	Rozgrywka
1.	1 października 1922	Stadion HAŠK, Zagrzeb, Królestwo SHS	4	Królestwo SHS	1:0	2:1	Towarzyski
2.					2:0
3.	3 czerwca 1923	Stadion Cracovii, Kraków, Polska	5		1:1	1:2
4.	30 sierpnia 1925	Töölön pallokenttä, Helsinki, Finlandia	7	Finlandia	2:1	2:2
5.	10 października 1926	Stadion Miejski, Fredrikstad, Norwegia	14	Norwegia	2:2	4:3
6.					3:2
7.	19 czerwca 1927	Stadionul O.N.E.F., Bukareszt, Rumunia	15	Rumunia	1:2	3:3

Statystyki trenera

Statystyki trenerskie Józefa Kałuży dostarczają cennych informacji na temat jego osiągnięć i doświadczenia w prowadzeniu drużyn piłkarskich. Jego kariera obejmuje różne kluby oraz reprezentację narodową, co pozwala na analizę jego wpływu na wyniki meczów i ogólny rozwój zespołów, którymi zarządzał.

Nazwa Klubu	Data Początkowa	Data Końcowa	Łącznie
			Mecze	Zwycięstwa	Remisy	Przegrane	Procent Zwycięstw
Cracovia	1927	1928	27	14	6	7	51,85%
Legia Warszawa	1 maja 1930	31 lipca 1930	11	7	3	1	63,64%
Polska (zastępstwo)	11 października 1931		1	0	0	1	0%
Polska	21 lutego 1932	1 września 1939	38	10	8	20	26,32%
Razem			77	31	17	29	40,26%

Podsumowując, jego statystyki pokazują zarówno sukcesy, jak i wyzwania, z jakimi się zmagał na różnych etapach swojej kariery.

Sukcesy

Zawodnik

W karierze sportowej Józefa Kałuży można odnaleźć wiele znakomitych osiągnięć, które przyczyniły się do jego legendy. W barwach Cracovii zdobył Mistrzostwo Polski w roku 1921, co z pewnością uczyniło go jednym z kluczowych graczy swojego zespołu. Poza tym, w 1913 roku, zespół ten również sięgnął po Mistrzostwo Galicji, co świadczy o jego znaczeniu w lokalnym futbolu.

W kategoriach indywidualnych, Kałuża zaznaczył swoją obecność zdobywając tytuł Króla strzelców finałów Mistrzostw Polski w 1921 roku, przekraczając barierę 9 goli, co dowodzi jego umiejętności i skuteczności na boisku.

Trener

Po zakończeniu kariery jako zawodnik, Józef Kałuża kontynuował swoją pasję do piłki nożnej w roli trenera. Jako szkoleniowiec Legii Warszawa zdobył trzecie miejsce w lidze w 1930 roku, co było wynikiem jego zaangażowania i fachowości.

Na arenie międzynarodowej, reprezentując rozwojową stronę polskiego futbolu, prowadził drużynę narodową na Igrzyskach Olimpijskich w 1936 roku, gdzie zespół zajął czwarte miejsce. Jego osiągnięcia obejmowały również kwalifikacje Mistrzostw Świata oraz dotarcie do 1/8 finału w 1938 roku, co poświadczają jego umiejętności jako strateg i lider drużyny.

Życie prywatne

Józef Kałuża przyszedł na świat w Przemyślu, jako potomek Andrzeja, który był oficerem armii austriackiej, oraz Magdaleny z domu Peter. Jego młodsze lata spędził w Krakowie, gdzie w latach 1911–1915 uczęszczał do seminarium nauczycielskiego. Do 1917 roku był zobligowany do służby w Armii Austro-Węgier. Po zakończeniu służby rozpoczął karierę nauczyciela języka polskiego w Szkole Powszechnej im. Stanisława Żółkiewskiego, która mieściła się w Krakowie. Oprócz nauczania, Kałuża aktywnie udzielał się w dziennikarstwie sportowym, współpracując z takimi wydaniami jak Raz, Dwa, Trzy oraz Przegląd Sportowy. Ponadto, był autorem podręcznika, który dotyczył nauki taktyki piłkarskiej, niestety zaginął on w czasie powstania warszawskiego. W 1923 roku wziął ślub z Józefą Dudziak, a wspólnie doczekali się córki Ireny, która żyła w latach 1924–2019.

Śmierć

W trakcie II wojny światowej, Kałuża jako jeden z nielicznych członków zarządu PZPN postanowił pozostać w kraju. Odrzucał wszystkie oferty współpracy z niemieckimi władzami okupacyjnymi, w tym objęcia stanowiska sportfürhera w Generalnym Gubernatorstwie, tłumacząc się złym stanem zdrowia oraz brakiem czasu. Niestety, w jesieni 1944 roku zachorował, a infekcja doprowadziła do zapalenia opon mózgowych. W owym czasie, szczepionka z penicyliną, która mogłaby mu uratować życie, była niemożliwa do zdobycia w warunkach wojennych. Zmarł 11 października w wieku 48 lat i został pochowany na Nowym Cmentarzu Podgórskim w Krakowie, w kwaterze PAS 1-1-7. Jego pogrzeb zamienił się w antyhitlerowską manifestację środowiska sportowego Krakowa.

To, co zdziałał dla sportu polskiego w ogóle, a krakowskiego w szczególności, nieprędko powtórzy kto inny.

Przegląd Sportowy

Upamiętnienie

W latach 1946-1952, Polski Związek Piłki Nożnej zorganizował specjalne rozgrywki o Puchar im. Józefa Kałuży. W tych zawodach brały udział najlepsze reprezentacje związków okręgowych, co miało na celu uczczenie zasług tego znakomitego sportowca.

Imię Józefa Kałuży upamiętnione jest w kilku miejscach w Polsce. W Krakowie powstała ulica jego imienia w 1965 roku, zlokalizowana w bliskości Błoń, gdzie znajduje się także stadion Cracovii. Warto zauważyć, że podobne ulice noszą także Tenczynek oraz Przemyśl, gdzie jedna z nich znajduje się obok dawnego stadionu Polonii przy ul. Sportowej.

11 października 2017 roku miało miejsce odsłonięcie pomnika Kałuży przed stadionem Cracovii. To wydarzenie było szczególne, ponieważ był to trzeci tego rodzaju monument w Polsce, dołączał on do posągów wybitnych sportowców takich jak Kazimierz Deyna i Kazimierz Górski, które znajdują się w Warszawie.

W 2001 roku, w plebiscycie zorganizowanym przez Gazetę Krakowską, Kałuża zajął pierwsze miejsce w rankingu najlepszych sportowców klubu z okazji obchodów 95-lecia KS Cracovia. Ponadto, jego imię nosi Zespół Społecznych Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego w Krakowie, który powstał w 1996 roku, wspólnie z Henrykiem Reymanem.

W 2022 roku odbyła się premiera filmu dokumentalnego „Józef Kałuża – Legenda wiecznie żywa”, który został wyprodukowany przez Stowarzyszenie Sportowa Kultura. Film ten zyskał uznanie podczas Football Film Festival 2023, zdobywając nagrodę „Brązowa Jedenastka”.

---

Oceń: Józef Kałuża

---