Kruhel Wielki

---

Historia

Pierwsze wzmianki

Nazwa miejscowości Kruhel Wielki ma swoje korzenie w ruskim słowie „kruh”, co oznacza „koło” lub „okrąg”. Najstarsze znane odniesienie do tej miejscowości datuje się na rok 1418, kiedy to była własnością Symka oraz Jerzego z Prałkowiec. W wyniku podziałów własnościowych, już w XV wieku miejscowość została podzielona na Kruhel Wielki oraz Kruhel Mały, który w XX wieku został włączony do Przemyśla.

Wieś jako zastaw

W lipcu 1474 roku, Jerzy Krzyżyc z Prałkowiec zaciągnął pożyczkę w wysokości dwudziestu dwóch i jednej trzeciej grzywny od radców miejskich w Przemyślu, dając w zastaw wieś Kruhel, do czasu spłacenia tejże pożyczki. Ponieważ zobowiązanie to nigdy nie zostało uregulowane, aż do początku XX wieku, Kruhel Wielki pozostawał w posiadaniu Przemyśla, zyskując potoczną nazwę „Kruhel Miejski”. W 1565 roku w Kruhelu mieszkało dwanaście kmieci oraz pięciu zagrodników, a w 1602 roku dziedzic Ostrowa i Prałkowiec, Maciej Ostrowski, starał się wykupić Kruhel Wielki, jednak nie otrzymał zgody rady miejskiej.

Kolejni dzierżawcy

W połowie XVII wieku, wieś była dzierżawiona przez Jana Grzegorzkiewicza, mieszkańca Przemyśla, podczas gdy Kruhel Mały należał do sióstr dominikanek z Przemyśla. Siostry dominikanki straciły swoją posiadłość w wyniku kasacji zakonu w 1772 roku, ale do końca XIX wieku areał ten określano jako Kruhel Dominikański. Na przestrzeni XIX wieku w Kruhelu Wielkim funkcjonował browar, piec wapienniczy, warsztat bielenia płótna oraz karczma. W górnej części wsi wydobywano wapienie oraz w mniejszym zakresie marmur, z którego stworzono m.in. figury arcybiskupów Wacława Hieronima Sierakowskiego oraz Ferdynanda Onufrego Kickiego do lwowskiej katedry. W okresie od kwietnia do maja 1868 roku, Kruhel Wielki, będący własnością rodziny magnackiej Mniszków, gościł pisarza Apollo Korzeniowskiego oraz jego syna Józefa. Apollo prowadził wówczas rozmowy oraz korespondencję z księciem Adamem Sapiehą, w sprawie współpracy przy redagowaniu nowego pisma, które miało powstać w Krakowie.

XX wiek

W okresie II Rzeczypospolitej, wieś znajdowała się w powiecie przemyskim, w województwie lwowskim. W 1920 roku, Kruhel Wielki został wydzierżawiony przez księdza Jana Balickiego na potrzeby zakładu dla dziewcząt, który prowadziły siostry Opatrzności Bożej. Zakład rozpoczął swoją działalność 1 marca 1920 roku pod nazwą „Dom Bożego Miłosierdzia”. Oprócz prowadzenia zakładu, siostry uczyły także w szkole podstawowej dla dzieci mieszkańców wsi. Instytucja ta została zamknięta we wrześniu 1939 roku po zajęciu Przemyśla przez Armię Czerwoną. Mieszkanki zakładu zostały rozproszone, a siostry przeniosły się do Przemyśla. Zgodnie z danymi z 1921 roku, Kruhel Mały miał 60 domów i 469 mieszkańców (z czego 367 wyznania rzymskokatolickiego, 98 greckokatolickiego, 4 mojżeszowego), a 449 osób zadeklarowało narodowość polską. Z kolei Kruhel Wielki miał 68 domów oraz 402 mieszkańców, w tym 85 rzymskokatolików, 298 greckokatolików oraz 19 żydów. 93 osoby zadeklarowały narodowość polską. W obu częściach wsi istniały majątki ziemskie. Na podstawie spisu z 1939 roku, w Kruhelu Małym mieszkało 800 osób (575 Polaków, 220 Ukraińców oraz 5 Żydów), podczas gdy Kruhel Wielki liczył 590 mieszkańców (490 Ukraińców, 90 Polaków oraz 10 Żydów).

27 grudnia 1945 roku, oddziały UPA U-4, pod dowództwem Wołodymyra Szczygielskiego ps. „Burłak” oraz U-7, dowodzone przez Grzegorza Jankowskiego ps. „Łastiwka”, spaliły część zagospodarowania Kruhelu Wielkiego i Małego, a także pobliskie Prałkowce. W kierunku Przemyśla oddano jedenaście strzałów, dwa z pocisków spadły na teren dworca kolejowego, trzy w obrębie koszar, a dwa na teren szpitala wojskowego przy ulicy Słowackiego, co spowodowało panikę w mieście. W sumie w latach 1944-1946, nacjonaliści z OUN-UPA zamordowali tutaj 14 Polaków, a większość Ukraińców została wywieziona do ZSRR w marcu 1946 roku.

Przyłączenie do Przemyśla

1 stycznia 1977 roku, część obszaru Kruhelu Wielkiego o powierzchni 46 ha została przyłączona do miasta Przemyśla. W 2008 roku, władze miasta rozpoczęły starania o powiększenie obszaru Przemyśla poprzez włączenie sąsiadujących sołectw, w tym Kruhelu Wielkiego. W konsultacjach społecznych wzięły udział 123 osoby spośród 142 uprawnionych, z czego 77 opowiedziało się za przyłączeniem do miasta. Również Rada Gminy Krasiczyn oraz Rada Powiatu Przemyskiego wyraziły zgodę na to przedsięwzięcie. 28 lipca 2009 roku zgodę na przyłączenie wydało MSWiA oraz Rada Ministrów. Ostatecznie, sołectwo Kruhel Wielki włączono do miasta Przemyśla 1 stycznia 2010 roku.

Zabytki

Miejscowość ta położona jest na trasie architektury drewnianej w województwie podkarpackim. W jej granicach można odnaleźć drewnianą cerkiew greckokatolicką pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, która pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku i jest uznawana za jedną z najstarszych cerkwi w Polsce. W jej sąsiedztwie znajduje się dzwonnica o konstrukcji słupowej wzniesiona w XVIII wieku.

Na terenie obu części wsi odnajdziemy również neogotyckie kościoły, które zostały zbudowane na początku XX wieku. Zwłaszcza kościół w Kruhelu Wielkim, którego budowa zakończyła się w 1914 roku, stanowi ważny element krajobrazu lokalnego. W jego pobliżu zlokalizowane są nieoznakowane mogiły żołnierzy austro-węgierskich oraz rosyjskich, którzy polegli w czasie I wojny światowej w latach 1914–1915.

Wśród drewnianych domów o konstrukcji przysłupowej, które można spotkać w wsi, wyróżnia się tradycyjny charakter budownictwa regionalnego. Ponadto, na terenie miejscowości znajdują się pozostałości systemu obronnego, Twierdzy Przemyśl. Na południe od Kruhela Wielkiego usytuowany jest fort pomocniczy VIb Lipnik, który został ukończony w 1905 roku i należy do pierścienia zewnętrznego tej twierdzy. W skład pierścienia pomocniczego wchodziła bateria Kruhel, składająca się z trzech niewielkich baterii 3A, 3B i 3C, połączonych wałem.

---

Oceń: Kruhel Wielki

---