Archiwum Państwowe w Przemyślu ma bogatą historię, która sięga aż do roku 1874, kiedy to zostało założone jako archiwum miejskie. Warto zaznaczyć, że od 1951 roku instytucja ta funkcjonuje jako Archiwum Państwowe, będąc oddziałem zamiejscowym Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Rzeszowie.
Jako placówka o tak długiej tradycji, pełni ona nie tylko rolę przechowalni cennych dokumentów, ale także instytucji, która wspiera badania nad historią i kulturą regionu.
Historia
Początki archiwum miejskiego sięgają czasów, kiedy Przemyśl uzyskał prawa miejskie na mocy prawa magdeburskiego. W 1635 roku pojawiły się pierwsze wzmianki o Archiwum miejskim, znanym jako archiwum civile, gdzie dokumenty miejskie przechowywane były w siedzibie Rady miejskiej, a od 1563 roku w Ratuszu.
W okresie rządów austriackich akta archiwalne znalazły się w magistracie, zaś od 1855 roku zostały przeniesione do Sądów Obwodowych, gdzie akta miejskie zostały połączone z aktami sądowymi. Taka sytuacja trwała aż do roku 1874, kiedy to miasta odzyskały swoje akta. Pierwszym archiwariuszem, który objął to stanowisko, był Mieczysław Błażowski, który między 1874 a 1877 rokiem stworzył Katalog starożytnego Archiwum Królewskiego Miasta Przemyśla.
W 1916 roku zainaugurowano działalność Komitetu Archiwum Wojennego, znanego również jako Delegatura Polskiego Archiwum Wojennego w Wiedniu, działającego w Przemyślu. Po roku, w 1917, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu zaczęło sprawować opiekę nad archiwum, co pozwoliło na udostępnienie zbiorów badaczom oraz historykom. W czasach archiwariusza Jana Smołki, archiwum przeszło istotne zmiany, w tym pierwszą konserwację akt oraz porządki w zbiorach.
W 1927 roku wydano Katalog Archiwum Aktów Dawnych Miasta Przemyśla, a dwa lata później, w 1935 roku, Towarzystwo Przyjaciół Nauk przeniosło siedzibę archiwum do budynku przy ulicy Władycze. II wojna światowa przyniosła kolejne trudności, po zakończeniu której archiwum powróciło pod opiekę miasta. W 1940 roku archiwum zostało wywiezione przez sowietów do Lwowa, a następnie w 1944 roku, przez Niemców, przeniesione do Tyńca, skąd po wielu latach, w 1947 roku, wróciło do Przemyśla.
W okresie powojennym archiwum zostało wzbogacone o nowe akta pochodzące z terenu województwa rzeszowskiego. W dniu 10 listopada 1950 roku, zgodnie z zarządzeniem Ministra Oświaty, powołano Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Rzeszowie. Rok później archiwum miejskie stało się Oddziałem zamiejscowym w Przemyślu, jednak problemy lokalowe spowodowały przeniesienie Wojewódzkiego Archiwum do Przemyśla. Ustanowiono wtedy oddziały terenowe w miastach: Jaśle (1952), Tarnobrzegu (1953), Sanoku (1954) oraz Przeworsku (1961)
W 1961 roku archiwum zyskało nową siedzibę w budynku po cerkwi oo. Bazylianów. W 1970 roku siedzibę Wojewódzkiego Archiwum Państwowego przeniesiono do Rzeszowa, co spowodowało powstanie oddziału terenowego w Przemyślu. Po utworzeniu województwa przemyskiego, 21 stycznia 1976 roku, powstało Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Przemyślu. W 1991 roku komisja majątkowa w Warszawie zdecydowała o zwrocie budynku Bazylianom, co skłoniło archiwum do zaadaptowania nowego lokum w 1996 roku.
W kontekście utworzenia województwa podkarpackiego archiwum rozpoczęło swoją działalność pod obecną nazwą Archiwum Państwowe w Przemyślu. Dodatkowo, dzięki wprowadzeniu systemów komputerowych oraz digitalizacji, archiwum może udostępniać swoje zbiory poprzez publikację skanów online.
Archiwariusze miejscy:
- 1874–1877. Mieczysław Błażowski,
- 1877–1879. Anatol Lewicki,
- 1879–1882. Leopold Hauser,
- 1888. Michał Kozłowski,
- 1889–1910. Franciszek Zych,
- 1911–1916. Tadeusz Troskolański,
- 1917–1920. Maria Polaczkówna,
- 1920–1946. Jan Smołka,
- 1947–1951. Kazimierz Arłamowski.
Dyrektorzy i kierownicy:
- 1952–1970. Kazimierz Arłamowski,
- 1970–1973. Wanda Kaput,
- 1973–1976. Aurelia Dziedziuk,
- 1976–1996. Zdzisław Konieczny,
- 1996–2013. Bogusław Bobusia,
- 2014–2018. Małgorzata Anna Nowak,
- 2019– nadal Elżbieta Laska.
Przypisy
- a b c d e Historia archiwum w Przemyślu
Pozostałe obiekty w kategorii "Instytucje i organizacje rządowe":
Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej | Sąd Okręgowy w PrzemyśluOceń: Archiwum Państwowe w Przemyślu